Yapay Zekâ Nedir Bilmek İsteriz
Son günlerde hemen her yerde duyulan bir terim var: Yapay Zekâ [Artificial Intelligence (AI)]. Peki, gerçekten nedir, ne değildir bu yapay zekâ? (Yazının bundan sonraki kısmında kısaca YZ olarak bahsedilecektir.) Birçok alana sirayet eden uygulamalarıyla YZ, bir anda hayatımıza girmiş değil tabii ki. Bu terim ilk olarak 1950’lerde Alan Turing ve John McCarthy tarafından ortaya atıldı, sonrasında uzun yıllar süren bir çalışma ile bugünkü durumuna geldi denilebilir.
Sahneye Çıkış
Bilimsel ortamlardan toplum önüne çıkış bazı olaylarla oldu. YZ’nın ünlü “sahne gösterileri” insanların dikkatini çekmeyi başardı:
- IBM Deep Blue adlı bilgisayar, dünya satranç şampiyonu Garry Kasparov’u yendi. Bu olay insanların YZ’ye bakışında önemli bir kırılma olmuştur.
- IBM Watson adındaki YZ bilgisayarın, 2011’de “Ben Bilirim” isimli yarışmada rakiplerini ezici bir farkla yenmesi YZ’nin matematiksel olaylarda da iyi olduğunu kanıtladı.
- Google Deepmind YZ uygulaması, 2017’de yıldız sayısı kadar ihtimali olan bir oyun olan Go’nun Çinli şampiyonunu yendi.
Bu gelişmeler artık yapay zekânın insanlar nezdinde ciddi bir yer edinmesine sebep oldu. Muhtemelen bu gelişmeler yerinde durmayacak ve çok daha fazla sayıda uygulama yansımaları göreceğiz.
“Eğer kime karşı oynadığımı önceden bilmeseydim garip fakat çok güçlü bir rakiple oynadığımı düşünürdüm.” (Google Deepmind’e yenilen Avrupa Go Oyunu Şampiyonu Fan Hui)
Yapay Zekâ Kodları…
Biraz kodlama ile uğraşanlar bilirler. Basit bir uygulama yazılımı bile binlerce koddan oluşur. YZ ise bunu milyonlarca kodla yapıyor. Bu kod yumakları tek bir kişinin yazdığı kodlardan değil bir ekip çalışması sonucu ortaya çıkan kodlardan oluşuyor.
YZ, izlenecek yolların belli olmamasıyla karmaşık hâle gelen bir problemi çözerken devreye giriyor. Bunu nasıl yapıyor? Önce eldeki verilere bakıyor, gerekli ayarlamayı yapıyor, bu veriler yardımıyla binlerce deneme yanılma işlemi yapıyor ve zayıf olanları eleyip güçlü sonuçları her defasında işliyor.
YZ bir konu hakkında kendine göre yönlendirmeler ayarlayıp buna göre bir yazılım yazıyor. Bu yazılım doğrultusunda bir similasyon oluşturup bu yazılımı deneyerek geliştiyor ve ilgili konuda en iyi sonucu elde eden bir program ortaya koyuyor. Bu yönüyle YZ çözüm üretmek konusunda insandan çok daha iyi ve hızlı bir konuma yükseliyor.
Biri Bizi Taklit Ediyor
YZ çalışma prensibi insanı taklitle ilgili. YZ, insan beynindeki sinir ağlarının çalışma prensibine göre çalışıyor. Tek bir sinir ağı yetersiz geliyor, bunun için çok katmanlı bir sinir ağı terimi ve uygulaması geliştirilmiş. Çok katmanlı sinir ağı olayı da “derin öğrenme” (deep learning) terimini gündeme getirmiş. Kısaca açıklayalım: Bu tip öğrenme, hemen sonuca gitmek yerine onlarca karşılaştırma yapılarak bir sonuca ulaşma demektir.
Peki Yapay Zekâ Bizi Dövecek mi!?
YZ tek bir basamaktan oluşmuyor. Herkesin korktuğu YZ seviyesi belki de hiç olmayacak ama “Gelecek geliyor.” 3 aşamadan oluşan bir basamaklandırma yapacak olursak ilk aşama uygulamalarını şu anda yaşayarak görüyoruz da diyebiliriz:
- Zayıf Yapay Zekâ
Sadece belli bir alanda uzmanlaşmış bir YZ diyebiliriz. Sadece tek bir işi halletme adına gelişmiş bu uygulamalar hâlihazırda birçok alanda karşımıza çıkıyor. Örneğin hızlıca eve gitmemizi sağlayan navigasyon uygulaması, en sevdiğimiz şarkıları ya da filmleri sıralayan uygulamalar ya da spam e-postaları ayırıp silen uygulamalar… Dikkat edilirse bunlar sadece tek bir alan içerisinde kullanılıyor. Bu aşamadaki uygulamalar hayata kolaylıklar getiriyor ve bu, korkulan bir aşama değil.
- Güçlü Yapay Zekâ
Bu aşamadaki YZ’ye insan kadar güçlü diyebiliriz. GYZ, tek bir çalışma yapan YZ’ye göre daha karmaşıktır. GYZ, birçok YZ’nin bir araya gelerek oluşturduğu komplike olayları çözen YZ’dir. Mesela hem plan yapan hem o plana göre alışveriş yapan sonra hem evdeki sıcaklığı ayarlayan ama bu sıcaklık ayarını yolda geliş hızımız ve trafiğe göre başlatan bir YZ bu. Bu açıdan bakılırsa Google Deepmind, Go şampiyonunu yenmesine rağmen herhangi bir şey hissedememiştir. Sadece yenmiştir çünkü tek iş için geliştirilmiştir. GYZ ise hem yenecektir hem de galibiyeti hissedecektir. Bu aşamaya gelmemiz belki de imkânsızdır çünkü her ne kadar YZ’den beklentiler yüksek olsa da Donald Knuth’ın dediği gibi “YZ, insanların düşünerek yaptıkları şeyleri yapmasına karşın düşünmeden yaptığı (yolda yürümek, bisiklet sürmek gibi) şeyleri yapamamıyor.” Bu da gösteriyor ki daha alınacak çok yol var. En iyi ihtimalle en yakın tarih 2040.
- Süper Yapay Zekâ
“Bugün YZ’nin kötü bir süper zekâ olmasından endişelenmek, Mars’taki aşırı nüfus artışından endişelenmek gibidir. Biz henüz bu gezegene iniş yapmadık!” (Coursera kurucu ortaklarından Stanford Üniversitesi Profesörü Andrew Ng)
Bu aşama insanların asıl korktuğu aşama. Zira bu aşama, her yönüyle insandan katbekat üstün bir YZ anlamına geliyor. Eğer bir kıyaslama yapacak olursak SYZ’nin insan zekâsına kıyası, insan zekâsının bir böceğin zekâsına kıyası gibidir diyebiliriz. Bu aşamada kararlarımızın öngörülmesinden moralimizin hangi gelişmeye göre değişeceğinin tahmin edilmesine kadar hemen her alanda çok üstün bir şeyden bahsediyoruz. Bu aşamaya asla gelemeyeceğimizi söyleyenler de çoğunlukta. Bu aşamanın kilidi ise veri. Bu veriye de ne diyoruz? Big Data (Büyük Veri).
Big Data, Yapay Zekâ’nın Nesi Olur?
Big Data, YZ’nin gelişmesi için olmazsa olmaz bir kaynaktır. Şu anda kullandığımız hemen hemen bütün cihazlar bizden verilerimizi istiyor. Bu verilere sahip olan ve bunu “mantıklı işleyen” şirketler YZ çalışmalarında bir adım önde. Çünkü eğer veri yoksa deneme ve örnek vakıalar da yok demektir. Bundan dolayı Apple’ın Siri’si, Google’ın arama motoru, Facebook’un yüz tanıma sistemi gibi YZ uygulamaları bizim verilerimize muhtaçtır. Ve bu verileri bizden parayla almıyorlar, biz bu uygulamaları “ücretsiz” kullanmaya razı olarak seve seve zaten veriyoruz. The Economist’te de denildiği gibi: “Yeni çağın en değerli şeyi petrol değil veri (bilgi)’dir.” İddialı bir istatistikle yazıyı bitirelim, siz de işin vahametini anlayın: Son zamanlarda bilgi toplama odaklı o kadar çok çalışma yapılıyor ki sadece son 5 yılda dünyada bugüne kadarki verinin %90’ı üretildi!
YEK:
İzle: Yapay Zekâ TED Konuşmalarını izle
Katıl: Türkiye Yapay Zekâ Topluluğu’na (TRAI) Katıl