Teknoloji Kafası

Serdar Sönmez^[1]

Gelecek Neler Getiriyor?

Teknolojinin dur durak bilmeyen ilerlemesiyle giderek dijitalleşen günlük hayatımız, yakın gelecekte nasıl görünecek? Teknoloji hapını alan insan bu sürecin neresinde?

Son yıllarda teknolojik buluşların hızla gelişmesi ister istemez hayatımıza umulmadık ölçüde ve süratte değişiklik katmaktadır. Süregelmekte olan değişiklikleri göz önünde bulundurduğumuzda gerçekten geleceğe hazır mıyız? Bu sorunun cevabını düşünürken tereddütte kalmış olabilirsiniz, peki geleceğe en iyi şekilde hazır olabilmek adına teknoloji ile ilgili neler yapabiliriz? Geçmişe, kısa da olsa, bir yolculuk yapabiliriz.

Bir zamanlar sıklıkla kullanılan hard disk, CD, müzik çalar, mp3, CD çalar gibi aygıtlar günümüzde yerini birçok farklı yeni teknolojilere bıraktı. Her yeni teknoloji bir önceki nesil için adapte olunması karışık gibi görünse de kişilerin ihtiyaçlarına göre yeni ve pratik arayışlar, bu adaptasyonun kolaylaşmasını sağladı. Belirli bir zaman sonra anladık ki bu teknolojiler aslında bize yetmemeye dahi başlamış. Çünkü eskiden yoğun bir biçimde hayatımızda yer edinen aygıtlar ve bunlara bağlı alışkanlıklarımız, dünyamızı sınırlandırmaya başlamıştı. Mesela, arabada müzik dinlemek istediğimizde, belki de bir albüm şarkısı adedince de olsa müzik dinlemek için CD’ye yazdırmamız gerekiyordu, evde sevdiğimiz bir filmi açıp izlemek istediğimizde DVD satın almak gerekiyordu ya da sevdiklerimizle birlikteyken bir anı ölümsüzleştirmek istediğimizde poz sayısından dolayı kötü çıktığımız fotoğraflarla yetinmemiz gerekiyordu. Hatta öyle zamanlar oluyordu ki ufak bir yolculuğumuz için bile, bilet almak amacıyla otogara gittiğimizde, belki de bu yolculuk, bizim için asıl seyahatimizin tadını kaçıracak ölçüde zaman kaybına ve külfete yol açıyordu.

Peki ya bugün neler değişti? İstediğimiz müziği istediğimiz an dinleyebiliyor, istediğimiz filmleri dijital platformlar sayesinde hızlı bir şekilde izleyebiliyor, bir yolculuğa çıkmak istediğimizde web siteleri sayesinde biletlerimizi uygun fiyata ve hemen kolayca alabiliyor, gideceğimiz yerleri öncesinde daha iyi analiz ediyor, sınırsız fotoğraf çekebiliyor ve bunu anında sosyal medyada görünür hale getirebiliyoruz.

Özellikle salgın sürecinin hayatımıza girmesiyle birlikte plansızca evlerimize kapandığımız dönemde teknolojinin önemi hayatımızın birçok alanında vazgeçilmez ve elzem hale geldi.

Teknolojik gelişmelerin bir varış noktası var mı? Keşfe çıkacağımız uçsuz bucaksız birçok yeniliğe karşı sizler de heyecan duymaya devam ediyor musunuz?

Sizler bu yazıyı okurken bile hayatımıza birçok yenilik girebilmekte. Teknoloji yolcuğunun ilerideki duraklarına baktığımızda geçmişte olduğu gibi bugün de tahmin dahi edemeyeceğimiz alışkanlıkları kazanmamız her an mümkün görünmektedir. Örneğin, son zamanlarda gündemimize oturan Metaverse konusunu ele alalım. Metaverse, bilim kurgunun ötesine geçerek, bir vizyonu gerçeğe dönüştürme gücüne sahip olanlar tarafından sahip olunan geleceğin kolektif bir izlenimi olan “tekno-sosyal bir hayale” dönüştürüldü.

Metaverse dünyasına genel olarak bakacak olursak, günümüzde kullanılan dünya bileşenlerinin dijitalleştirilip sanal bir evrende kullanılarak yapay bir hayat alanı oluşturulduğunu görebiliriz. Örneğin arkadaşlarınızla buluşabilir, bu evrende iş toplantılarınızı yapabilir, seyahat veya eğlence dolu bir dünyaya adım atabilirsiniz. Gelecek teknolojisi olarak ilk aklımıza gelebilecek buluşlar arasında ışınlanma, bu devasa evrende bize adeta dijital olarak yaşatılmaktadır. Tüm bu olanaklara rağmen bu gelişim dalgası, bazı önemli riskleri de barındırmaktadır. Dijital paranızın bu evrende çalınabilmesi bu risklerden biri sayılabilir. Teknolojinin halihazırda getirmiş olduğu bağımlılığı, bu evren hat safhaya çıkarabilir. Tamamen yapay olan bu dünyada duyguların da bir o kadar doğallıktan uzak olmasının etkisiyle, bu evrende kuracağımız ilişkilerin, gerçek hayattaki ilişkileri verimsizleştirmesi bir yana bu ilişkilerin kurulması gereksinimini dahi ortadan kaldıracağı sorunu ile yüz yüzeyiz. Sonuç olarak her yaptığınız hareket, her işleminiz birileri tarafından gözetlenebilmekte. Bu da aslında özel hayatın gizliliği ve fikri mülkiyet haklarının ihlaline yol açacaktır. Ve bu dünyayı yöneten insanlar, sizin özel bilgilerinizi istediğinde pazarlama olanağına da sahip olabilecektir. Diyebiliriz ki tüm bu olaylar yaşanırken, günün sonunda bu teknolojileri yöneten insanlar, yaptıkları projelere ve size sunduğu olanaklara erişebilmeniz için sizden istedikleri verileri kullanarak sizin özgürlüğünüzü, yine sizin ellerinizle kısıtlayabilmektedir.

Bu köşemizde istediğiniz teknoloji hapını alarak geleceğin neler getirdiğine şahitlik edebilirsiniz. Artırılmış gerçeklik ile nesneleri görünür hale getirebilir, Big Data hapıyla gördüğünüz bütün teknolojileri ürettiği verileri analiz edebilir, yapay zekâ ile analiz eden verileri mukayese edebilir, konuşturabilir, görüştürebilir, IOT ile bütün teknolojileri birbirine bağlayıp yönetebilir ve Metaverse dünyası ile bambaşka bir dünyaya adım atabilirsiniz. Hapımızı aldığımıza göre başlayabiliriz;

• Artırılmış Gerçeklik

Gerçek dünyanın video görüntüsü üzerine eş zamanlı olarak resim, ses, animasyon ve 3D  nesneler eklemek istemez miydiniz ?   Eğitim, mimari, perakende vs. çok çeşitli kategorilerde kullanım alanı olan artırılmış gerçeklik teknolojisi, dijital bilgiyi doğrudan gerçek nesnelere veya ortamlara yansıtarak bizlere fiziksel ve dijital verileri aynı anda işleme imkânı sunar.  AR, bu özelliğiyle kullanıcının çevre algısını zenginleştirmekte, karar alma süreçlerine pozitif yönde etki etmektedir.

• IOT

Nesnelerin interneti (iot); günlük hayatta kullandığımız fiziksel nesnelerin birbirleriyle veya daha büyük sistemlerle bağlantılı olduğu iletişim sistemidir. Örneğin; evde kullandığımız buzdolabı, doğalgaz, ışıklandırma gibi sistemleri iot kullanarak uzaktan yönetebileceğiz. Tam evden çıktığınız sırada aklınıza doğalgazı kapatıp kapatmadığınız geldi, hemen uygulama sayesinde doğalgazı kapatabilirsiniz veya henüz eve gidiş yolundayken evdeki doğalgazı açarak evinizi, vardığınızda sıcacık bulabilirsiniz. Sadece akıllı ev değil, akıllı çevre, akıllı şehir, tedarik & stok uygulamaları ve hatta akıllı hayvancılığa uzanan bir teknolojik devrim niteliğindedir. Özetlemek gerekirse, akıllı şehir uygulaması trafik konusundaki öngörülerle ve park yerlerinin doluluk oranına göre önerilerle bizlere zaman kazandırabilir, hava kirliliği gibi çevresel faktörlerin gözlenmesi olanağına sahip olunabilir, tedarik uygulamalarda evinizde azalan temel ihtiyaç ürünleri entegre olduğu markete sipariş verilerek temin edilebilir. Kısacası iot, bütün dünyamızı analiz eden, yönlendiren hatta ve hatta eksiklerimizi toparlayan bir teknoloji diyebiliriz.

• Yapay Zekâ

Yapay zekâ, bilgisayarların ve robotların insan gibi düşünmesini sağlamaktadır. Bu bilgisayarlar ve robotlar buluş sayesinde insanların gerçekleştirdiği görevleri yerine getirmeye başlamıştır. Karmaşık sorunları bile insan beyni gibi çözmeye çalışan bu bilgisayarlar ile zekâ ve akıl gerektiren durumlar etkili bir şekilde çözülebilmektedir.

Nelerde kullanılıyor?  Uygulama alanları nelerdir?

• Ses tanıma: Yapay zekâ, sesi tanır, anlar ve cevap verir. Yapay zekâ ses tanıma özelliğini en iyi Siri, Now, Echo, Cortana kullanmaktadır.
• Görüntü işleme: Görüntü işlemeye en güzel örnek sürücüsüz (otonom) araçlardır.
• Doğal dil (lisan) işleme: Doğal dil işlemeye örnek olarak Google, Yandex, Siri, Google Asistan verilebilir.
• Muhakeme: Bu özellik sayesinde mevcut verileri kullanarak çeşitli algoritmalar oluşturur ve en rasyonel kararı verebilir.

Yapay zekanın günlük hayatımızda kullanım alanları nelerdir?

Siber güvenlik ve savunma sanayi, Sesli asistanlar, Dil çevirileri, Öneri sistemleri, Navigasyon, Sosyal güvenlik, Sağlık hizmetleri, e-Ticaret…

• Big Data

Büyük Veri, analiz edilmesi ve verimliliği arttırması gibi çeşitli amaçlar için toplanan, anlamlı ve işlenebilir veriler bütünüdür. Bahsettiğimiz bütün teknolojiler bir veri üretmektedir. Sosyal medya, gelişmiş araçlar, evde kullanılan robot süpürgeler vs. Bunlar veri oluşturuyor ve bu verilerin büyük bir kısmı anlamlı ve işlenebilir değil. Big Data burada devreye girerek verileri anlaşılabilir ve kullanılabilir kılıyor. Kullanan kurum ve kuruluşlar insanların ürettiği verilere göre hareket etmektedir. Araştırmalara göre büyük veriyi kullanan şirketler; %50 daha fazla kazanç elde etmiş, pazar çalışmalarında %41 etkili olmuş, reklam harcamaları %37 azalmış ve sosyal medya kullanımında %37 gibi yüksek oranlarla daha başarılı olmuşlar.

Bütün bu teknolojik araçların kişisel verileri paylaşması durumunda, anonimliği sağlaması gerekmektedir. Üretilen verilerden hangilerinin kimler tarafından görülebileceği, bir erişim düzeneğinin yönetiminin kimler tarafından yapılabileceği gibi konular önem arz etmektedir. Verilerin hızlı ve güvenli bir şekilde şifrelenmesi için güvenlik algoritmaları geliştirilmektedir.

Teknolojik gelişmeler beraberinde ciddi sorumluluk ve yükümlülükler beraberinde getirmektedir. Yakın gelecekte savaşların ekseri nedeni; eskisi gibi petrol veya toprak değil, veri olabilir. Küresel boyutunun yanı sıra teknolojik bağımlılık, kişilik bölünmeleri, dijitale bağımlılık kaynaklı zaman ve maddi kayıplar hayatımızı olumsuz yönde etkileyebilir. Sağlığımız belki de en hızlı bu bağımlılık sürecinden etkilenen unsur. Her şeyde olduğu gibi teknolojik araçları dozunda kullanmamız gerekir. Özellikle teknolojin devrimin hızla yayıldığı bu ortamda öz hakimiyetimizi iyi kurmak gerekir.

 Unutmamak gerekirse,

“If you don’t pay the product you are the product!”

(Bir ürüne para ödemiyorsanız ürün sizsiniz!)

BAKMADAN GEÇME

OKU

Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi

https://cbddo.gov.tr/SharedFolderServer/Genel/File/TR-UlusalYZStratejisi2021-2025.pdf

İZLE

Artırılmış Gerçeklik

^[1] Bilgisayar Mühendisi, Tekno ÖNDER Teknoloji Koordinatörü.