Uluslararası Kurumların Krizi ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Birleşmiş Milletler çatısı altında farklı alanlar için uluslararası kurumlar oluşturuldu. DSÖ (World Health Organization –WHO-) de bu kurumlardan birisidir. 7 Nisan 1948’da kurulan örgütün merkezi İsviçre’nin Cenevre şehridir. DSÖ’nün kuruluş günü Dünya Sağlık günü olarak kabul edilmektedir. Şu anda DSÖ’nün başkanı Etiyopyalı Tedros Adhanom. Toplum sağlığıyla ilgili uluslararası çalışmalar yapan örgüt, insan sağlığını tehdit eden birtakım hastalıklar hakkından tavsiyeler sunmakta, çözüm önerileri getirmekte ve hastalıklar için teşhis ve tedavi çalışmalarını organize etmektedir. Ancak içinde olduğumuz bu küresel Covid-19 salgını süreci, DSÖ’nün çalışmalarının sorgulanmasına ve kurumun bazı tutumlarının tartışılmasına yol açtı.

   Aslında uluslararası kurumların sorgulanması ve tartışmaya açılması özellikle son yıllarda sıkça karşılaşılan bir durumdur. Çünkü uluslararası sistemin kriz içerisinde olması ve küreselleşme dalgasının eski cazibesini kaybetmesi BM, Avrupa Birliği (AB), NATO gibi küresel ve bölgesel kurumların tartışılmasına sebep olmuştur. Covid-19 salgını sürecinde en çok adından söz edilen iki kurum ise DSÖ ile Avrupa Birliği’dir. AB, kıtadaki salgında başarılı bir takım ruhu gösteremeyerek üyeleri tarafından sorgulanır hale gelmiş ve Brexit ile başlayan AB’nin dağılma sürecinin Covid-19 sonrasında da devam edeceğinin sinyalini vermiştir. Salgın sürecinde DSÖ de AB gibi tartışmaların odağında olmuştur.

   DSÖ’nün tartışmaların odağında olmasının aslında temel sebebi, DSÖ’nün tarafsızlığını koruyamadığı ve bu salgın sürecinde Çin’in bazı hatalarını sakladığı, ayrıcalık yaptığı şeklindeki iddialardır. Hatta bu sebeple ABD Başkanı Trump, DSÖ’ye verdikleri yardımı durdurduklarını, çünkü DSÖ’nün Çin’e ayrıcalık yapan bir örgüt olduğunu iddia etmiştir. ABD Başkanı, Çin’den daha fazla DSÖ’ye para vermelerine rağmen Çin odaklı ayrıcalık yapılmasını reddettiklerini ve DSÖ’ye finansal desteği kestiklerini duyurdu.  2020 itibariyle ABD, DSÖ’ye 57,9 milyon dolar destek verirken Çin ise 28,7 milyon dolarlık bir katkıda bulunmaktadır. Ancak bu sadece salt olarak ülkelerin vermek zorunda olduğu katkılardır. Bunun dışında Çin’in, özel olarak DSÖ’ye finansal destek verdiği bilinmektedir. Bu yüzden DSÖ, virüsün sebebi Çin olmasına rağmen salgının başlangıcında vurdumduymaz davranması ve 10 Ocak’ta Çin’de virüsün ortaya çıktığı Wuhan şehrini güvenli ve seyahat edilebilir olduğunu söylemesi, Çin-DSÖ arasındaki ilişkinin ciddi bir şekilde tartışılmasına neden olmuştur. Bu ilişkinin DSÖ Başkanı Tedros Adhanom ile Çin arasında bulunan özel bir bağ sebebiyle bulunduğu iddia edilmektedir (bknz. YEK-Oku-İzle). Etiyopya eski sağlık bakanı olan Tedros Adhanom’un Çin ile geçmişten gelen ilişkisi DSÖ’nün Çin odaklı yaklaşımını anlamlandırmamızı sağlamaktadır.

   Bununla birlikte DSÖ vb. uluslararası kurumların işlevini yitirmesi salgın sonrası dünyada giderek hızlanacaktır. Çünkü artık dünyada küreselleşme dalgasına rağmen birçok ülke devlet mekanizmasını ayakta tutabilmek için uluslararası kurumlar yerine kendi ulus-devletlerini güçlendirmeye çalışmaktadır. Sağlık Bakanı’nın da salgın sürecinde ifade ettiği gibi “Sorun küresel, mücadele ulusal” söylemi, uluslararası sistemde devletlerin birbirine karşı güvensizliği nedeniyle dünyadaki küresel problemlere karşı her devletin kendi mücadelesini ortaya koymasına neden olmaktadır.  Her ülke kendi sorunların çözmek için işlevini yerine getiremeyen uluslararası kurumlar yerine bölgesel ve küresel ittifaklar veya yardımlar vasıtasıyla kendi mücadelelerini sürdürmektedir. Salgın sürecinde devlet mekanizması güçlü ülkelerin bu sorunu aşabildiğini gördük ve artık Covid-19 sonrasında uluslararası kurumların veya blokların olmadığı bir tablo ile karşılaşacağız. Devletler farklı sorunlar için farklı aktörlerle işbirliği yaparak ulusal mücadelelerini sürdürmeye çalışacaktır. BM, AB ve DSÖ gibi uluslararası kurumlar ise işlevi olmayan danışma kurulları olarak belki devam edecek veya dağılma sürecine girecektir.

YEK-Oku

Blog yazısı: DSÖ’nün başında terörist var. (Murat Soydan)

https://medium.com/@mrsoydan90/dsönün-başında-bir-terörist-var-3408babe7680

YEK-İzle

Dünya Sağlık Örgütü’nü Kim Yönetiyor? (GZT)