ORTA ASYA’YI KİMLER YÖNETİYOR-1

NURSULTAN NAZARBAYEV

Nursultan Nazarbayev, 6 Temmuz 1940 tarihinde Kazakistan’ın Almaata şehrinde doğdu. Burada ilkokula başladı ve Rusçayı öğrendi. Lise öğrenimini bitirdikten sonra, 1958’de beton döküm işçisi olarak çalışmaya başladı. Daha sonra Ukrayna’ya giden Nazarbayev, 1962-65 yılları arasında Karagandi Üniversitesi Metalürji bölümünü dışarıdan okuyarak bitirdi. Nazarbayev, aynı bölümün yüksek eğitim kısmına devam etti ve 1967’de Mühendis Metalürji Uzmanı oldu. Nazarbayev daha sonra, işe başladığı fabrikanın yöneticileri arasında yer aldı. Bu süreçte atölye danışmanı, yüksek ısılı fırınlarda gaz uzmanı ve ustabaşı olarak çalıştı.

Nazarbayev siyasete ise tıpkı diğer Orta Asya devletlerindeki liderler gibi Komünist Partisi içerisinde başladı. 1962’de, Komünist Parti’nin gençlik kollarına girdi ve zamanının büyük kısmını parti çalışmalarına ayırdı. Haziran 1971‘de Kazakistan Komünist Partisi`nin Demirdağ şubesinde görev aldı. Mart 1977`de Kazakistan Komünist Partisi Karagandi Şubesi Başkan Yardımcısı, Aralık 1979`da Kazakistan Komünist Partisi Başkan Yardımcısı, Mart 1984`de Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Başbakanı, Haziran 1989`da Kazakistan Komünist Partisi Başkanının 1. Yardımcısı oldu.

1 Aralık 1991’de yapılan seçime tek aday olarak giren Nazarbayev, 21 Aralık’ta Almaata’da Kazakistan’a bağımsızlığını kazandıran protokolü imzaladı. Rusya ile ekonomik ilişkilerin, SSCB’nin dağılma döneminden sonra da bozulmamasına özen gösterdi.

1 Aralık 1991 tarihinde oyların % 98,7’sini alarak Kazakistan’ın halk tarafından seçilen ilk devlet başkanı oldu. 29 Nisan 1995 tarihinde Kazakistan’da yapılan referandum ile Nursultan Nazarbayev’in görev süresi 2000 yılına kadar uzatıldı. 1997’de başkenti Almaata’dan Astana’ya taşıyan Nazarbayev, Rusya’yla yakın ekonomik ve siyasi bağlarını hiç koparmadı. Bir yandan da ABD ve Avrupa ülkeleri ile iyi ilişkiler geliştirdi. 10 Ocak 1999’da yapılan devlet başkanlığı seçimlerini % 79 ile kazandı. 1999’da Nazarbayev, yasa ile kendisine geniş çaplı dokunulmazlık getirdi. 4 Aralık 2005’te yapılan devlet başkanlığı seçimlerini ise % 91’lik oy oranı ile kazandı.

2007’de ise Kazakistan’da anayasa değişikliği gerçekleşti. Anayasaya göre bir kişi en fazla iki kere devlet başkanı seçilebiliyorken Nazarbayev, değişiklik ile sadece kendi ismi için bir istisna hüküm getirdi. İki kere seçilebilme hükmü “Şu an görevde bulunan Cumhurbaşkanı, sınırsız sayıda seçime katılabilir.” olarak değiştirildi. Seçimlerin yapılması ise 7 yıldan 5 yıla indirildi ve bu değişikliğin 2012’de yürürlüğe gireceği açıklandı. Ayrıca anayasa değişikliği ile ülkedeki idam cezası kaldırıldı.

2012’de yapılması planlanan seçimler ise 3 Nisan 2011’de yapıldı ve Nazarbayev bu seçimi % 95’lik oy oranı ile kazandı. 2016’da yapılması planlanan seçimler ise yine erkene alındı. 26 Nisan 2015’te yapılan seçimi % 97’lik oy oranı ile yine Nazarbayev kazandı. 1991’de bağımsızlığını kazanan Kazakistan’ın kurucu lideri Nursultan Nazabayev, SSCB’nin dağılmasından bu yana koltuğunu koruyan tek lider olarak görevine devam ediyor. Kazak lider Nazarbayev, “Dünya nüfusunun çoğunluğu Asya’dadır. Doğal zenginlikler Asya’dadır. En zengin kültür Asya’dadır.  Gelecek de Asya’dadır.” sözü ile dikkatleri Asya’ya çekmektedir.

Kazak lider Nazarbayev, 15 Temmuz 2016 darbe girişimi sonrasında Türkiye’nin yanında yer aldığını açıkladı. 5 Ağustos 2016’da Ankara’yı ziyaret eden Nazarbayev, 15 Temmuz FETÖ darbe girişiminin ardından Türkiye’yi ziyaret eden ilk devlet başkanı oldu.

ŞEVKET MİRZİYOYEV

Şevket Mirziyoyev, 30 Aralık 1957’de doğdu. 1981 yılında Taşkent Sulama ve Islah Enstitüsü’nden mezun olan Mirziyoyev, doktorasını ise teknolojik bilimler alanında yaptı. Komünist Parti’nin gençlik kolu Komsomol’de görev alan Mirziyoyev, 1990 yılından sonra Yüksek Sovyet Özbekistan Halk Temsilcileri arasında yer aldı. Özbekistan’ın bağımsızlığını ilan etmesinin ardından ise milletvekili oldu.

1996 ve Eylül 2001 arasında Cizzak Valisi olarak görev yapan Mirziyoyev, Eylül 2001 ve Aralık 2003 arasında Semerkant Eyaleti Valisi olarak görev yaptı. 12 Aralık 2003 tarihinde ise dönemin Özbek Cumhurbaşkanı İslam Kerimov tarafından başbakanlığa atandı.

Özbekistan’ı baskıcı yönetimi ile dünyanın en kapalı ülkelerinden biri hâline getiren İslam Kerimov’un  ölümü sonrasında ülke politikasının nasıl şekilleneceği merak ediliyordu. Şevket Mirziyoyev, 4 Aralık 2016’da yapılan seçimlere kadar Başbakan ve Cumhurbaşkanı vekili sıfatıyla yaklaşık 3 ay boyunca ülkeyi yönetti. Kerimov döneminde 2003’ten bu yana başbakanlık yapması nedeniyle Mirziyoyev’in yönetim anlayışının Kerimov’dan farklı olmayacağı, yapılan ilk değerlendirmeler arasındaydı.

Şevket Mirziyoyev, 4 Aralık 2016 tarihinde yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerini % 88,6’lık oy oranıyla kazandı. Seçimlerin ardından Mirziyoyev’i tebrik etmek için arayan ilk isim ise Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin oldu. Özbekistan tarihinin 2. Cumhurbaşkanı Mirziyoyev, 14 Aralık 2016’da resmî olarak göreve başladı.

Göreve gelmesiyle birlikte Mirziyoyev, Kerimov yönetiminden kalan ve ülkesi üzerinde kötü imaj teşkil eden durumları ortadan kaldırmak amacıyla bir dizi reform paketi açıkladı. Bu reformların ilk hedefi, Kerimov yönetimiyle birlikte dünyadan oldukça izole olan ülkenin imajını düzeltmekti.

Eylül 2017’de ABD merkezli İnsan Hakları İzleme Örgütü (HRW) temsilcilerinin, 7 yıllık aranın ardından ülkeye girişine izin verildi. Aralık 2017’de 2700 mahkûm affedildi, yaklaşık 9000 kişinin cezası ise hafifletildi. Ülkede, radikal gruplarla veya yasa dışı örgütlerle bağı olduğu gerekçesiyle Özbek Ulusal Güvenlik Servisi tarafından hazırlanan listedeki yaklaşık 18.000 kişinin, düzenli olarak polis merkezlerine giderek yoklamadan geçmesi gerekiyordu. Mirziyoyev, konuşmalarında bu listelerin yeniden gözden geçirilmesi gerektiğini söyledi ve Ağustos 2017’de söz konusu listedeki yaklaşık 18.000 kişi listeden çıkarıldı.

Özellikle dinî faaliyetlere ilişkin kısıtlamaların adım adım kaldırılması, büyük çoğunluğunu Müslümanların oluşturduğu 33 milyonluk Özbek halkını oldukça umutlandırdı. Mirziyoyev, göreve geldikten sonra İmam Tirmiz.nsanlar bundan hoşlanmasa bile, semedi) lisans  en başladığı î, İmam Buharî ve Bahaüddin Nakşibendi türbelerine ziyaretlerde bulundu. Özbek halkının büyük saygı gösterdiği bu isimlerin Cumhurbaşkanı tarafından ihtiramla ziyareti Özbek halkının takdirini topladı. Bağımsızlığını ilan ettiği 1991’den bu yana ilk defa Özbekistan sınırları içerisinde Kur’ân-ı Kerîm basılması için çalışmalara başlandı. Özel bir matbaa tarafından ilk etapta 50.000 adet Kur’ân-ı Kerîm’in basılması planlanıyor.

Özbekistan Din İşleri Komitesi, ülke genelinde halkın ibadet edebilmesi için mescitler inşa edileceğini duyurdu. Komiteye göre ilk etapta başkent Taşkent’te 22 adet mescit inşa edilecek. Ocak 2018’de, Turizm Bakanlığı yaptığı açıklamada Özbekistan’a gelen turistlerin büyük ölçüde Müslüman ülkelerden geldiğini belirtti. Bakanlık, turistlerin kalacakları otellerde ibadet edilebilmesi için yeni düzenlemeler yapılacağını duyurdu. Bu düzenlemeler ile birlikte otel odalarında Kur’ân-ı Kerîm bulundurulacak ve kıbleyi gösteren işaretler yerleştirilecek. 17 Şubat’ta ise Özbekistan Din İdaresi’nde 12 yıl başkan yardımcılığı görevinde bulunan Özbek Ulusal Güvenlik Servisi temsilcisi Aidarbek Usmanov görevinden alındı. Kerimov döneminde istihbarat teşkilatı üyeleri, merkezî ve mahalli idarelerde resmî olarak birer temsilci bulunduruyordu. Mirziyoyev Başbakanlık yaptığı dönemle ilgili, “Bazı insanlar bana Başbakan olduğumda ülkedeki her şeyi bilmediğimi söylüyorlar. Her şeyi biliyordum ama ortam kötüydü. Şimdi bazı insanlar bundan hoşlanmasa bile bunu açıkça söylüyorum. Birçok yatırım projesinde yolsuzluk vardı ve bazı projelerde bu oran % 50 idi. Yolsuzluk, hem iç hem de dış politikalarda vardı.” ifadelerini kullandı.