Her Şey Sen Facebook’a Girebil Diye Dostum!
Nedir Bu Su Altı İletişim Kabloları?
Aramızda binlerce kilometre olan insanlara, internet üzerinden hemencecik ulaşmaya o kadar alıştık ki bu çok normal geldi bize. Zaten öyle olur, hayat standartlarımızda bir iyileşme oldu mu çok çabuk alışırız yeni duruma. Olması gereken, aksi düşünülmeyecek bir durum hâline gelir bize. İnternet sitesinin yüklenmesi uzun sürdü mü tahammül edemeyiz, sanki yıllardır o hızdan daha düşüğünü kullanmamışız gibi. Neyse bir teknoloji yazısı için alışılmadık bir giriş oldu, biz asıl konumuza dönelim.
Bu veri nasıl oluyor da İstanbul’dan kalkıyor Japonya’ya gidiyor? Uluslararası veri trafiğinin % 99’undan fazlasının su altı kablolarından aktığı tahmin ediliyor. Attığımız tweet elektrik sinyalleri oluyor, tek tük deniz canlısının yaşadığı karanlık yerlerden kablolarla geçip başka yere varıyor. Mesela Amerika’daki bir serverda host edilen bir web sitesini mi açtık, bu kablolardan taa Amerika’ya sinyal yolluyoruz. Oradan gene kabloyla talebimiz üzerine o sitenin verisi bize geliyor. Peki telefonla konuşurken verimiz kablosuz gitmiyor mu? Evet ama onun kablosuzluğu ancak en yakın kuleye (cell tower) kadar… Oradan sonra karadaki ve su altındaki kablolarla akıyor.
Tabii Ankara’dan Erzurum’daki akrabamızı aradığımızda mesajımız su altı kablosundan akmıyor. Su altı kabloları yerine neden uydu değil, diye düşünenlerimiz olacaktır. Eskiden uydunun payı şimdiye göre daha fazlaymış ama artık yük iyice fiber optik kablolara kaymış durumda. Eee, bir yer merkezli uydu 36 bin km yüksekte. Sinyali uyduya yolla, uydudan hedefe yolla derken etti mi 72 bin km. Tabii ki okyanus altındaki kablolar daha kısa yoldan ulaşıyor. (Resim1) Böylece sinyalde gecikme daha az oluyor. Karşılaştırma yapacak arkadaşlar için ışık hızı boşlukta ~300 bin km/s. Gecikme farkı milisaniye bazında da olsa bazı uygulamalar için önemli fark oluşturuyor. Kablolar ile aynı zamanda hava olaylarının sinyaller üzerindeki olumsuz etkisinin de önüne geçilmiş oluyor. En önemli fark ise yollanabilen veri miktarı. Fiber optik kablolarla çok daha yüksek miktarda veri yollanabiliyor. [1]
Nerede Bu Kablolar? >>> www.submarinecablemap.com
TeleGeography verilerine göre 2017’nin başı itibarıyla 400’ün üzerinde su altı kablosu var. Bunların toplam uzunluğunun 1 milyon kilometreden fazla olduğu söyleniyor. Bu kablolar kıyıya yakınlarda, derinliğin az olduğu yerlerde deniz tabanına gömülüyorlar. Bundan ki sahile gidince kabloyu görüp ona çomak sokmaya çalışamıyoruz. Ama derin sularda okyanus tabanında açıkta duruyor çünkü tehlike daha az. Çok derinler, neredeyse terk edilmiş durumda. Okyanus tabanlarında kablolar bahçe hortumu kadar falan. Sahillerde ise artırılmış korumadan ötürü biraz daha kalın oluyor. [2] submarinecablemap.com’dan aldığım 2 haritayı incelemenizi şiddetle tavsiye ediyorum. QR kodunu taratarak siteye de gidebilirsiniz. Yeri gelmişken iPhone’da -belli bir sürüm üzeri- direkt normal kameradan QR okutulabiliyormuş. Benim 5S’te bile çalışıyor ama telefonunuzu güncellemediyseniz geçmiş olsun.
Türkiye özelinde baktığımızda Türkiye’ye 5 ana kablo görünüyor. Bunların ikisi Türk Telekom’a ait. 213 km’lik olan Hatay Samandağ’dan Kıbrıs’a gidiyor. Diğeri ise 100 km’lik, Mersin’den yine Kıbrıs’a gidiyor. Kalan üçü ise daha uluslararası kablolar. Bir sürü ülkeden geçiyor ve bir sürü firmanın birleşimine ait (konsorsiyum). [3] Bunların haricinde daha küçük hatlar yok değil. Boğazın iki yakasını bağlayan kablolar var, bir tane de Gökçeada’ya bağlantı için yapılmış.
Madem Bu Su Altı Kablolar Bu Kadar Önemli ,Onlara Bir Zarar Geliyor mu, Gelirse Ne Oluyor?
2016 tarihli WIRED haberine göre habire sorun oluyormuş, daha teknik dille dünyada haftada iki kere. Peki bu kadar sorun olmasına rağmen internet kesintisi haberleri neden az geliyor? Çünkü bir sürü kablo var ve birinde sorun olduğu zaman trafik öbürlerine yönlendiriliyor ve internet kullanıcılarına sorun yansıtılmamaya çalışıyor. Tabii kablo sayısı az olan daha az gelişmiş yerlerde veya küçük ülkelerde birazdan göreceğimiz gibi sorun ülkeye ciddi darbe vurabiliyor. Sorunların çoğunluğunun sebebi insan kaynaklı. En çok zararı gemi çapaları ve balıkçılar veriyorlar. Fırtınalar, su altı depremleri de sorun oluşturuyor. [5] Derin sulardaki bir kablo kesildiği zaman mesela yandaki TE SubCom’un animasyonunda gördüğümüz gibi gemiden çengelimsi bir şey (grapnel) deniz tabanında hareket ettirilerek kabloyu tutması sağlanıyor. Kablo uçları çengelle beraber yukarı çekilip gemide birleştirildikten sonra tekrar denize gönderiliyor. [5] Daha sığ yerler için uzaktan kumandalı bir su altı aracının deniz tabanına indirildiği de oluyor. [6]
Haber Kuşağı
* Soğuk savaş döneminde ABD, Sovyetler’in su altı kablosuna 1972’de bir cihaz yerleştirerek bilgileri ele geçirmiş (Operation Ivy Bells). Denizaltıdan çıkan dalgıçlar kayıtları alıp yeni cihaz yerleştiriyormuş. Sonra ne olduğunu merak edenler için yıllar sonra bir Amerikan istihbarat görevlisi Sovyetler’e operasyonu ifşa etmiş. Ama tabii o zamana kadar dinledikleri önemli konuşmalar yanlarına kâr kalmış. [7] Bunun yanında bir savaş durumunda ülkelerin kasıtlı olarak kablolara zarar vereceğinden endişeleniliyor. [8] Özellikle dijitalleşen dünyada bu daha büyük bir risk oluşturuyor. Biz bir-iki gün Facebook’a girmesek bir şey olmaz ama mesela bankacılık işlemlerinin 2 gün etkilendiğini hayal etsenize. Belki ileride ülke donanmaları bu kabloları koruma görevi de üstlenecek. Ama söyleyeyim, Rusya bir kabloyu vurunca bütün uluslararası iletişim duruyor gibi komplovari bir durum yok. Bir kablo devre dışı kalınca daha önce dediğim gibi trafik başka kablolara kaydırılıyor. Gelişmiş ülkelere ciddi bir sabotaj için birçok kablonun eşzamanlı kesilmesi gerekecek.
* 2010 yılında Tayvan’daki 6.4’lük depremin etkisiyle 4 kablonun zarar görmesi kısa süreli kesintiye yol açmış. [9]
* 2013’te Mısır’da 3 dalgıç su altındaki kabloyu kesmeye çalışmış. Hangi akla hizmet yapmışlar tam olarak bilinmiyor ama hurda avcısı oldukları yazıyor. Kabloyu satacaklardı herhalde. 2007’deki kablo çalan Vietnamlı korsanlardan esinlenmiş olabilirler. [10]
* 1 köpekbalığı kabloyu ısırırken görüntülenmiş. [11] Kabloyu görünce balık falan sanıp gözü döndü herhalde 🙂 Ama köpekbalığı ısırması normalde çok nadir olan bir şey, kablolar için bir tehdit değiller aslında.
* Geçtiğimiz yıl Fas’a giden tek su altı kablosunun kesilmesiyle ülke yaklaşık 2 günlük bağlantı kesilmesine maruz kalmış. Nasıl olduğu tam olarak bilinmiyor ama haberde civardaki bir ülkenin o aralar seçimi etkilemeye yönelik interneti engellemeye çalıştığı ifade edilmiş. İki olay arasında direkt bağlantı kurulmamış ama ihtimal olarak verilmiş. [8] Şahsen bana bu ihtimal pek olası gelmedi çünkü iki ülke arasında birkaç ülke ve birkaç kablo var. O ülke kesecek olsa kendi kablosunu keserdi. Ama gene de kim neden kabloyu kessin ki, sorusuna verilebilecek muhtemel bir cevap olması açısından bu ihtimal önemli.
Malum yerimiz kısıtlı, bu sebeple burada anca bir giriş yaptık. Meraklı arkadaşlar YouTube’dan kablonun indirilişine, tamirine dair gerçek videoları izleyebilir. Bu kadar yükümüzü taşıyan kablolar biraz ilgiyi hak ediyor değil mi? İşin daha tekniğine kayacak arkadaşlar kablonun iç yapısına bakabilir, katmanlarını inceleyebilir, Amerikalıların kabloyu kesip içine girmeden nasıl bilgiyi aldıklarını araştırabilir. Komplo teorisyenlerimiz yeni senaryolar geliştirebilir vs vs. Hepinize kolay gelsin.
Kaynakça
[1] https://www.nec.com/en/global/about/mitatv/01/index.html
[2] https://blog.telegeography.com/frequently-asked-questions-about-undersea-submarine-cables
[3] https://www.submarinecablemap.com/
[4] https://www.wired.co.uk/article/subsea-internet-cable-ship-boat
[5] https://www.te.com/usa-en/industries/subsea-communications/services/subsea-communications-marine-maintenance.html
[6] https://www.wired.co.uk/article/fixing-submarine-cables
[8] https://www.businessinsider.com/undersea-international-internet-cables-cut-in-africa-2018-4
[9] https://www.pcworld.com/article/190887/article.html
[10] https://www.thedailybeast.com/what-were-egypts-divers-up-to-with-underwater-cables
[11] https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=1ex7uTQf4bQ